Wat maakt manifest

Wat maakt manifest? Ongetwijfeld hebben idealen en theorievorming een enorme impact gehad op maatschappij en culturele (her)ontwikkeling. Enerzijds via de klassieke filosofie en anderzijds via wetenschappelijke verdieping en, daar op voortbouwend, toegepast technologisch onderzoek. Niettemin lijkt juist die moderne toepassing van verdieping en kennis te leiden tot een scepticisme omtrent de werkzame kwaliteit van ideële gedachtevorming. In hoeverre zijn bepaalde idealen nog realiseerbaar? Vaak genoeg wordt, met een zucht, de vraag gesteld naar de mogelijkheden van verbetering in cultureel—politiek opzicht. Misschien accepteert men nog wel de notie dat de welvaart enigszins is toegenomen, maar de kans op toename van welzijn wordt fronsend ter discussie gesteld. Om deze stilstand, deze soms moeizame en frustrerende status quo te doorbreken, hebben kunstenaars en ideologen regelmatig van zich laten horen door middel van manifesten waarin een handreiking wordt gedaan. Waarin wordt opgeroepen tot verandering op een daartoe geëigende specifieke manier met inzet van bepaalde middelen.

Wat maakt manifest? De tergende kwestie achter deze manifesterende problematiek zou samengevat kunnen worden in de onzekerheid of een niet getoetst ideaal, of kunst, de wereld kan veranderen.

Eigenlijk een academische kwestie want hij kan in de beantwoording zowel volmondig ontkend worden als aantoonbaar bevestigd. Maar dat gebeurt meestal in enkelvoud als individu. Het gaat er nu om dat een manifest de pretentie heeft juist voor velen een feitelijke en radicale verbetering van toestand te bewerkstelligen. Een manifest wil per se de aandacht trekken en deze toespitsen op een actueel thema dat wordt geacht maatschappelijk en cultureel urgent en van het grootste belang te zijn. Het geeft een beeld van wat er op dat moment mankeert, een kritiek punt, maar wil daar wat aan doen, een aanbod tot aanpassing en herstel.

Wat maakt manifest? Bekende 20e eeuwse voorbeelden van manifesten zijn onder meer die van het Surrealisme (Breton), Futurisme (Marinetti), Dada (Tzara, Picabia), Situationisme (Nieuwenhuys, Debord). Meer tegenwoordig, om een paar te noemen, zijn daar het 21e eeuwse Ecomodernisme, Metamodernisme, Convivialisme, het recente Geen Stad zonder Kunst-manifest van Platform BK, maar ook een film over manifesten. Deze film Manifesto van Julian Rosenfeld verbeeldt in 13 episodes een aantal van bovengenoemde manifesten in specifieke omgevingen en stelt daarmee opnieuw de vraag aan de orde hoe manifesteert zich (de verlangens beschreven in) een manifest.

In de recensie voor filmvandaag.nl schrijft Tim Bouwhuis dat zowel de kracht als de zwakte van dit “meesterlijk manifest” is dat er focus ontbreekt, er is “geen nadrukkelijk omlijnde voorgrond”, het betreft hier “een divers discours”. Dit commentaar is een echo van wat er met enige regelmaat in idealistische kringen te horen is. Naast enorm enthousiasme en vrolijke start-bottum-up’s schijnt er ook een zekere onwil te zijn om scherper te formuleren, doelen nauwkeuriger te omlijnen. Op lokaal niveau zijn er uiteraard de lokale perspectieven, de kleinschalige kleine, dynamische, verhalen. Het oogmerk om meer universele omwentelingen te bewerkstelligen lijkt op een tactisch langere baan geschoven. Het idealisme dient eerst in zekere mate getest.

Beperkt de waarde van het manifest zich dan toch tot een publicitair tijdsmoment(je)? ’Het is gezegd, het staat beschreven’. Of kunnen we er van uitgaan dat er stevig aan doorgewerkt wordt, verder uitgewerkt,  in een visie of werkplan? Waar bevindt zich het knooppunt van denken en handelen? Wie masseert. Wat maakt manifest?

*Tijdens de afsluiting van Maand van de Filosofie op 29 april bracht het tafelgesprek tenslotte aan de orde: hoe de eigen culturele kring te verruimen en hoe de verschillende culturen (circuits, ‘bubbles’, sferen, cellen) op elkaar kunnen aansluiten.