De Zeven Zintuigen, over waarnemen en onwaarnemen. Zo luidt de titel van het boek geschreven door Iris Sommer, “psychiater en neurowetenschapper, verbonden aan het UMCG in Groningen”. Een titel die nieuwsgierig maakt naar nieuwe inzichten.
In haar lezing bij de Rug kwam voornamelijk haar fascinatie voor de geur als meest ‘sprekend’ zintuig naar voren, omdat het als enige direct en ongefiltert de sensaties ‘doorgutst’ naar het emotionele brein. Belangrijk referentiepunt was haar bezoek aan Mumbai. In het boek valt juist de nadruk op de rationele verwerking van geselecteerde indrukken. Hierbij verwijst Sommer naar Kahneman’s indeling van een snel systeem, de (nogal onbetrouwbare) intuïtie, en een tweede, langzame systeem, namelijk het brein dat volgens Sommer dient ter correctie van intuïtieve verkeerde interpretaties. Een helder verschil tussen intuïtie en instinct paste blijkbaar niet in dit schema.
In haar argumentatie is weinig ruimte voor theorieën rond ‘embodied cognition’, noch voor een onderbouwing vanuit de esthetiek of culturele antropologie. Opvallend, want onder anderen de filosoof Maurice Merleau-Ponty heeft sterk de aandacht gevestigd op de directe, lichamelijke en emotionele, kennisaccumulatie naast de empirische en intellectuele selectie. Hetgeen vooral in relatie tot kunsttheorie en fenomenologie flinke sporen heeft getrokken. De weinige ruimte die Sommer gunt, zou dan de intuïtie als zesde zintuig kunnen betreffen, aangenomen dat deze gevoed wordt door alle zintuigen met name geur en propioceptie, het ‘zelfgevoel’.
Dat de mens zich meer bewust zou kunnen worden van zijn vooroordelen lijkt evident: intellectuele zelfkritiek. Het zou interessant zijn als er meer aandacht zou komen voor het interactieve proces tussen neurale en emotioneel bewuste interpretaties: lichamelijke zelfkritiek en mentale bevestiging. *
Typisch, oud, voorbeeld van de artistieke interesse voor neurofysisch onderzoek is bekend geworden als impressionisme en pointillisme. Een kwestie van waarnemen. Het Groninger Museum heeft daar een kernachtig item voorhanden, namelijk de stoel van Mendini die tevens diende als museaal exterieur. Deze is verbonden met de schrijver Proust die weer vaak wordt geassocieerd met goede smaak. En smaak is het onderwerp van een 17e eeuws schilderij waar we dit jaar weer naar op zoek zijn.
De lezing was georganiseerd door Studium Generale Groningen, want “verbreedt je horizon met vernieuwende en multidisciplinaire activiteiten op het gebied van wetenschap, cultuur en maatschappij”.
*) DeFKa, Zien der ogen, Kunstenaars en theoretici over Waarneming, Assen, 2010
DeFKa Research 