Kantelen

Kunstwerken kunnen beschouwd worden als een cultuurverslag. ‘Zo zag de wereld er toen uit, voor mij’. Kunst als concept is een specifieke aanduiding voor voorwerpen, denkconstructies en situaties die van bijzondere waarde worden geacht door toedoen van een theoretische of ambachtelijke ingreep. Om te spreken van en over kunst zal men een kunstzinnige ‘blik’ moeten ontwikkelen. Deze blik, deze zienswijze, wordt esthetisch genoemd hoewel het slechts een aspect is van wat esthetiek betekent, namelijk waarneming in het algemeen. Dus ook die zienswijzen waar niet-kunst binnen het blikveld valt en dat is meestal zo. Ook al omdat kunstvoorwerpen zich heel graag willen onderscheiden van hun directe omgeving, hetgeen best lastig kan zijn. *

      Als er wordt beweerd dat het tijd is voor ‘een ruimer kunstbegrip’, dan nadert kunst al gauw filosofie, immers voorbij het kunstvoorwerp als contextueel beperkt gegeven. We kunnen dan spreken over denkprocessen, of in ieder geval kijkgedrag. Een esthetische houding die echt niet voorbehouden is aan witte blokjes, maar teruggaat op klassieke perceptie. Dat kunst en artistieke processen zich al sinds decennia buiten galerie-achtige omgevingen afspelen, bovendien zichzelf daarbij als kunstkritisch of idealistisch afficheren, hoeft hier niet nogeens uitgelegd. Om dan te suggereren dat het op dit moment ‘een nieuw kantelmoment in de kunst’ betreft, zoals Akiem Helmling in Metropolis 2019, nr.1 beweert, klinkt lichtelijk pompeus. Hoewel er terdege wel iets te zeggen valt over het kantelidee – als vorm van maatschappelijke transitie – dat buiten de kunstacademies manifest is geworden.

      Maar misschien kan Akiem’s suggestie verstaan worden als ‘een kantelmoment in de kunstkritiek’. Waar Duchamp in de kern voor aangewezen wordt, het inhoudelijke van de kunstboodschap, speelde begin 20e eeuw terzelfdertijd ook in de filosofie, de cinematografie, het theater. En als het gaat om de inhoud van een kunstwerk dan is de ethiek niet ver weg. Dat aspect lijkt nu – ofschoon met tussenposes – steeds meer een grotere rol te gaan spelen in de kunstreceptie. Zoals recent het artikel van Nicole Montagne die in de Witte Raaf de recensenten Van Zeil en Pijbes in hun kunstenthousiasme weet te amenderen. Het betrof een kritische blik op de film van ‘Het echtpaar Carter-Knowles’, maar betekent tevens een correctie van een zienswijze die zich had laten meeslepen in een nogal populariserend vertoog.

      Dat kunst en kunstkritiek zich nader, kennisgericht, verhouden tot filosofie en esthetiek, is aan te moedigen. Een kunstvoorwerp als aanleiding maakt dat gesprek alleen maar meer mededeelzaam.

   *DeFKa, De Kraai van Walter, Kunstenaars en filosofen over Kunst-Niet Kunst, 2008, Assen.